Πώς προέκυψαν τα «ιδιωτικά δάση»;
«Το σπίτι αυτό εμείς το χτίσαμε −άλλος θα κατοικήσει!»
(«Το σπίτι», Νάνος Βαλαωρίτης)
(«Το σπίτι», Νάνος Βαλαωρίτης)
Για τη διερεύνηση της δημιουργίας των «ιδιωτικών δασών» στο νέο ελληνικό κράτος πρέπει ν’ αναχθούμε στο οθωμανικό δίκαιο και να δούμε πώς σε αυτό θεωρούνταν η γαιοκτησία. Σύμφωνα λοιπόν με την Οθωμανική νομοθεσία, ολόκληρη η γη ανήκε στον Σουλτάνο. Τα δάση αποτελούσαν «δημόσιες γαίες», που παραχωρούνταν κατά χρήση (κι όχι κατά κυριότητα), επί καταβολής ετήσιου φόρου, με διατάγματα, τα «βεράτια», στους διακριθέντες στον πόλεμο ιππείς, στους σπαχήδες και αγάδες, καθώς και στους τιμαριούχους. Επίσης παραχωρούνταν με τίτλο, που ονομάζονταν «ταπί», η χρήση δάσους σε ιδιώτες. Το ταπί συντάσσονταν από τον ιεροδίκη (τον «καδή») ή τους τιμαριούχους ύστερα από άδεια του Σουλτάνου, έφερε το μονόγραμμά του, και αποτελούσε πιστοποιητικό διηνεκούς εξουσίασης του δάσους, με ανεπίδεκτη μετατροπής χρήση του εδάφους –δηλαδή αποτελούσε τεσσαρούφ, κι όχι εμπράγματο δικαίωμα κυριότητάς του, δηλαδή μουτεσσαρήφ. Το δάσος εν προκειμένω παρέμεινε στην ψιλή κυριότητα του Οθωμανικού Δημοσίου, ενώ ο εξουσιαστής είχε το δικαίωμα της κάρπωσης του δημόσιου δάσους, χάρις στο τεσσαρούφ, το οποίο κληρονομείτο. Το δάσος συνεπώς δεν υπάγονταν στο καθεστώς των «ιδιόκτητων γαιών», των αποκαλούμενων «μούλκια», που αποτελούσαν γαίες που ανήκαν σε φυσικά και νομικά πρόσωπα, και η ιδιοκτησία επί αυτών πιστοποιούνταν με «χοτζέτ(ι)», το οποίο αποτελούσε επικυρωτική ή αναγνωριστική απόφαση των μουσουλμανικών ιεροδικείων, η σύνταξη της οποίας πραγματοποιούνταν ενώπιον του ιεροδίκη (του «καδή»).
Η εθνικοποίηση της γης στα πλαίσια λειτουργίας του οθωμανικού κράτους συντελέστηκε προκειμένου ο Σουλτάνος, η κεντρική εξουσία δηλαδή, να έχει τον απόλυτο έλεγχο της γης και ν’ απολαμβάνει τα οικονομικά της οφέλη· δεδομένου ότι η χρήση της γης (γεωργικά και κτηνοτροφικά κυρίως) αποτελούσε το βασικό οικονομικό πόρο του οθωμανικού κράτους. Αυτόν τον έλεγχο της γης δεν ήθελε με κανένα τρόπο η κεντρική εξουσία να τον αφήσει να περάσει στα χέρια γαιοκτημόνων, γι’ αυτό και καθιέρωσε το δικαίωμα εξουσίασης της γης (τεσσαρούφ), το οποίο προέκρινε σε σχέση με το δικαίωμα ιδιοκτησίας (μουτεσσαρήφ). Μάλιστα, υπό αυτό το καθεστώς, ο Έλληνας αγρότης επί Τουρκοκρατίας βρισκόταν σε καλλίτερη μοίρα σε σχέση με τον Ευρωπαίο, ο οποίος καταπιεζόταν από τον φεουδάρχη κύριο της γης! Και τούτο διότι, ο δικαιούχος του κοινωνικού πλεονάσματος, στο μεν οθωμανικό σύστημα αφαιρούσε κατ’ ευθείαν από την εσοδεία το υπερπροϊόν, στη δε ευρωπαϊκή φεουδαρχία υπέτασσε το ίδιο το πρόσωπο του παραγωγού. Έτσι, το κοινωνικό πλεόνασμα στη Δύση έπαιρνε τη μορφή υπεργασίας, στην Ανατολή έπαιρνε τη μορφή του υπερπροϊόντος.
