Ένα κρίσιμο στάδιο για την ιδιωτικοποίηση του δημόσιου χώρου

του Πέτρου Κακούρου*

Η ψήφιση του νόμου για τους οικοδομικούς συνεταιρισμούς και τις επιτρεπόμενες δραστηριότητες στα δάση (Ν. 4282/2014, ΦΕΚ Α’159, Περιβαλλοντική αναβάθμιση και ιδιωτική πολεοδόμηση - Βιώσιμη ανάπτυξη οικισμών - Ρυθμίσεις δασικής νομοθεσίας και άλλες διατάξεις) ήταν απαραίτητη για την ολοκλήρωση ενός βασικού πλέγματος νόμων για τη διευκόλυνση όλων όσων ενδιαφέρονται να ιδιοποιηθούν δημόσια γη με τις ελάχιστες ή χωρίς περιβαλλοντικές δεσμεύσεις. Προηγήθηκε το ξεχαρβάλωμα του χωροταξικού και πολεοδομικού σχεδιασμού (N.4269, ΦΕΚ Α’142, Χωροταξική και πολεοδομική μεταρρύθμιση - Βιώσιμη ανάπτυξη), σειρά νομοθετημάτων για τη διευκόλυνση ανάπτυξης μεγάλων τουριστικών υποδομών και φυσικά η νομοθεσία που διευκολύνει την παράδοση της δημόσιας ακίνητης περιουσίας σε ιδιώτες. Τελευταίο εμπόδιο είναι η νομοθεσία για τον αιγιαλό, για την υπερπήδηση του οποίου έγιναν ήδη τα πρώτα βήματα.

Κυκεώνας διατάξεων

Συχνά, τα πολιτικά κόμματα, οι οργανώσεις για την προστασία του περιβάλλοντος, τοπικοί σύλλογοι κ.λπ. υπολογίζουν στην προφανή αντισυνταγματικότητα πολλών διατάξεων, στο ότι αυτές είναι αντίθετες και με το Ευρωπαϊκό Δίκαιο και θεωρούν ότι θα τις αντιμετωπίσουν νομικά κατά την εφαρμογή. Δυστυχώς τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά.

Ο νομικός αυτός ορυμαγδός δημιουργεί ένα νομικό προκάλυμμα-κυκεώνα διατάξεων που επιτρέπει την ταχεία δημιουργία τετελεσμένων των οποίων η άρση θα είναι νομικά πολύπλοκη, χρονοβόρα και ενδεχομένως δαπανηρή. Η κυβέρνηση αδιαφορεί απολύτως για την τυχόν κρίση διατάξεων των νόμων αυτών ως αντισυνταγματικών από το ΣτΕ. Αφενός (όπως έδειξε η περίπτωση του Mall στο Μαρούσι) όσο έχουν την εξουσία μπορούν να νομοθετούν παρελκυστικά, αφετέρου ακόμα κι αν έχουν απολέσει την εξουσία θεωρούν ότι τα τετελεσμένα θα είναι τέτοια που οι αποφάσεις αυτές θα πέφτουν στο κενό. Οι μηχανισμοί που υπαγορεύουν αυτή την πολιτική διαθέτουν πολιτικές διασυνδέσεις στο υψηλότερο επίπεδο, βαθιές σχέσεις στον κρατικό μηχανισμό, άφθονους πόρους για να προωθήσουν τα συμφέροντά τους, στήριξη από τα κυρίαρχα Μέσα Ενημέρωσης και όταν χρειαστεί (όπως στις Σκουριές) και πλήρη στήριξη επίσημων και ανεπίσημων κατασταλτικών μηχανισμών. Θα πρέπει, εξάλλου, να γίνει κατανοητό ότι η προσπάθεια ιδιοποίησης του δημόσιου χώρου δεν αφορά μόνο τη βραχυπρόθεσμη προσπόριση κέρδους αλλά και τον πειθαναγκασμό της κοινωνίας στη γραμμή «δεν υπάρχει άλλος δρόμος» πέραν του νεοφιλελευθερισμού και της πλήρους επικράτησης των αγορών σε όλους τους τομείς.

Όπως δείχνουν οι εμπειρίες της Χαλκιδικής, της Κερατέας και της προσπάθειας ευθείας ιδιωτικοποίησης των αιγιαλών, μόνο η κινητοποίηση του κόσμου, ταυτόχρονα με την πολιτική της έκφραση μπορεί να έχει αποτέλεσμα, αν και συχνά συνοδεύεται από σκληρή καταστολή και συστηματική προσπάθεια ενεργοποίησης κοινωνικών αυτοματισμών.

Σε ό,τι αφορά τον νόμο θα μπορούσε κανείς να τον ονομάσει: «Περί ανάθεσης της οικοδόμησης της υπαίθρου στον ΣΕΤΕ, στους οικοδομικούς συνεταιρισμούς και στις πάσης φύσεως επιχειρήσεις εκμετάλλευσης φυσικών πόρων». Στο νόμο συγκεντρώθηκαν όλες οι μέχρι τώρα ανάγκες φωτογραφικών ρυθμίσεων επιχειρήσεων εμπορίας και διαχείρισης ακινήτων, τουριστικών επιχειρήσεων, επιχειρήσεων διαχείρισης αποβλήτων, της ενεργειακής και εξορυκτικής βιομηχανίας, ακόμα και της Εκκλησίας. Από την ανάγνωσή τους τρία είναι τα στοιχεία που μπορεί κανείς να διακρίνει. Γενίκευση της εκτός σχεδίου δόμησης, σχετικοποίηση της προτεραιότητας της αποκατάστασης του φυσικού περιβάλλοντος μετά από ανθρωπογενείς διαταραχές, και χρήση αντισταθμισμάτων ως πανάκεια σε κάθε καταστροφή.

Εκτός σχεδίου δόμηση και χωροθέτηση υποδομών

Όπως πολύ εύστοχα σημειώνει η Ελ. Πορτάλιου (Αυγή, 3/8/2014) «την πραγματικότητα της υπερδόμησης εντός σχεδίων και της υπερανάπτυξης της εκτός σχεδίου δόμησης έρχεται το νομοσχέδιο [σ.σ. νόμος πλέον] να επιτείνει, θεωρώντας όλη την ελληνική επικράτεια ως εν δυνάμει δομήσιμο χώρο, ανοίγοντας νέες δυνατότητες οικοδόμησης νέων εκτάσεων». Η Ελλάδα σε αντίθεση με την επιστήμη και τις πολιτικές για τα τοπία που έχουν υιοθετηθεί σε διεθνές και ευρωπαϊκό επίπεδο, προωθεί τον περαιτέρω κατακερματισμό του ελληνικού τοπίου με σοβαρότατες επιπτώσεις στη βιοποικιλότητα, στην οπτική του ποιότητα που αποτελεί και κρίσιμο τουριστικό πόρο, στη διαχείριση των υδάτων, στην αγροτική παραγωγή κ.λπ. Τις ίδιες επιπτώσεις, μεταξύ άλλων, θα προκαλέσει και το άνοιγμα των δασών σε όλες τις άλλες χρήσεις.

Αποκατάσταση μετά από διαταραχές

Το Σύνταγμα επιτάσσει, αλλά και επιστημονικά έχει αποδειχθεί ότι τα ελληνικά δάση λόγω της μακραίωνης επίδρασης του ανθρώπου χρειάζονται μετά από διαταραχή (πυρκαγιά, εκχέρσωση κ.λπ.) να παραμείνουν σε ηρεμία για αρκετά χρόνια μέχρι να αποκατασταθούν (αυτό που έχει καθιερωθεί να λέγεται αναδάσωση), φυσικά ή με τη βοήθεια του ανθρώπου. Η προστασία αυτή κρίθηκε αναγκαίο να εισαχθεί στο Σύνταγμα λόγω της κρισιμότητας διατήρησης των δασών και δασικών εκτάσεων ιδιαίτερα του ορεινού χώρου που είναι ευαίσθητα σε διαβρώσεις και των νησιωτικών και παράκτιων που αντιμετωπίζουν έντονη πίεση από τον τουρισμό και είναι υποβαθμισμένα. Η κυβέρνηση, επιτρέποντας τη χρήση αναδασωτέων εκτάσεων, κάνει πως δεν γνωρίζει τον κίνδυνο συνεχόμενων εμπρησμών, προκειμένου να χάσουν το δασικό τους χαρακτήρα και στη συνέχεια να μπορούν να διατεθούν σε ιδιώτες. Και όλα αυτά τη στιγμή που σε παγκόσμιο και ευρωπαϊκό επίπεδο έχει υιοθετηθεί ποσοτικός στόχος αποκατάστασης των διαταραγμένων οικοσυστημάτων.

Αντισταθμιστικά

Για διάφορες επιτρεπόμενες δράσεις εισάγεται η λογική του να αναδασωθεί κάπου αλλού ίση ή πολλαπλάσια έκταση αυτής που χάνεται. Αυτό είναι ένα χρήσιμο μέτρο που χρησιμοποιείται διεθνώς, αλλά μόνο σε περιπτώσεις έργων που δεν υπάρχει καμία δυνατότητα να γίνουν αλλού και είναι επιτακτικού δημοσίου συμφέροντος (ασφάλεια και υγεία του πληθυσμού, π.χ. ύδρευση) και όχι συνήθη πρακτική για να δικαιολογούνται τα πάντα και ενδεχομένως να ξεγελιέται και το ΣτΕ με περιβαλλοντικά ισοζύγια της πλάκας. Κάθε φυσικό οικοσύστημα είναι μοναδικό, συνεπώς η απώλειά του είναι οριστική. Η αντιστάθμιση της απώλειας αυτής με τη δημιουργία νέου δάσους αντιμετωπίζει ένα μικρό μόνο μέρος των επιπτώσεων. Δεν αντιμετωπίζει τα προβλήματα κατακερματισμού των δασών και πολύ περισσότερο δεν αντιμετωπίζει την απώλεια και τον κατακερματισμό άλλων τύπων φυσικών οικοσυστημάτων, καθώς η εύρεση εκτάσεων «ισοδύναμης οικολογικής αξίας» είναι ιδιαίτερα δύσκολη στην Ελλάδα με την τεράστια ποικιλότητα χλωρίδας και βλάστησης ανά μονάδα επιφάνειας.

Η κυβέρνηση, έξω από κάθε επιστημονική θεώρηση και όπως πάντα χωρίς διάλογο χρησιμοποιεί το μέτρο αυτό σαν κολυμβήθρα του Σιλωάμ κάθε καταστροφής που θα προκαλέσουν οι ιδιώτες. Την ίδια στιγμή, μάλιστα, που κρατά υποστελεχωμένους και χωρίς πόρους τους ελεγκτικούς μηχανισμούς και έχει αναθέσει την τήρηση των περιβαλλοντικών όρων στην καλή διάθεση των επιχειρήσεων και των επίσης ιδιωτών ελεγκτών.

* Ο Πέτρος Κακούρος είναι Δασολόγος, μέλος της Γραμματείας του Τμήματος Περιβάλλοντος του ΣΥΡΙΖΑ

Πηγή: δρόμος της Αριστεράς (30/8/2014)