Η μόδα των συρματοκιβωτίων - Μάταιες, αλλά κερδοφόρες παρεμβάσεις

☛ Αναδημοσίευση από το ιστολόγιο Καμένη Γη.

Gabions

Διαβάζουμε στη σελίδα του Αθηναϊκού - Μακεδονικού Πρακτορείου Ειδήσεων (ΑΠΕ-ΜΠΕ) πως:

Τα αντιπλημμυρικά και αντιδιαβρωτικά έργα που εγκρίθηκαν για την περιοχή Καλάμου, Βαρνάβα, Καπανδριτίου και Πολυδενδρίου Αττικής και θα υλοποιηθούν από την Περιφέρεια Αττικής, αφορούν σε έργα για την αντιδιαβρωτική προστασία του εδάφους σε έκταση 8.500 στρεμμάτων (κορμοδέματα, κορμοπλέγματα και κλαδοδέματα), καθώς και κατασκευή 340 περίπου μικρών ξυλοφραγμάτων στις λεκάνες απορροής. Τα έργα άμεσης προστασίας που ξεκινούν, έχουν προϋπολογισμό 3 εκατομμυρίων ευρώ.

Πολύ σωστά, η βασική αντιπλημμυρική και αντιδιαβρωτική παρέμβαση είναι η συγκράτηση των υλικών που παρασύρει η βροχή και η κάθε κίνηση νερού πάνω στην επιφάνεια της λεκάνης. Όπως πολλά χρόνια γίνεται, με τις κατασκευές κορμοδεμάτων και κλαδοπλεγμάτων σε συγκεκριμένα σημεία, διαμορφώνονται φυσικοί αναβαθμοί οι οποίοι με την επιβράδυνση της κίνησης του νερού, τον εμπλουτισμό των χαμηλότερων εδαφικών στρωμάτων με νερό, αλλά και με τη συγκράτηση του επιφανειακού εδάφους, συντελούν σημαντικά στην αποκατάσταση των πληγεισών από τη φωτιά περιοχών.

Σημαντική και αναντικατάστατη παρέμβαση είναι η αναδάσωση της λεκάνης προκειμένου με την ανάπτυξη και του ριζικού πλέγματος των νεοφυτευθέντων να ενισχυθεί η συγκράτηση του εδάφους και η απορρόφηση του νερού. Προβλέπονται και αυτές (οι αναδασώσεις) όπως μας ενημερώνει το ΑΠΕ-ΜΠΕ στο ίδιο άρθρο:

... αλλά (προετοιμάζονται) και οι αναδασώσεις με ενδημικά είδη περίπου 300 στρεμμάτων, στις περιοχές που δεν θα αναγεννηθούν με τη φυσική διαδικασία και η συντήρησή τους για διάστημα δύο ετών. Και για αυτό το στάδιο προβλέπεται να ολοκληρωθούν εντός του Οκτωβρίου οι μελέτες και οι διαδικασίες ανάθεσης.

Τα περίεργα (και συνήθως αναποτελεσματικά)

Τα περίεργα εμφανίζονται στο σημείο που γίνεται αναφορά για δράσεις όπως "κατασκευή συρματοκιβωτίων" τα οποία βαφτίζονται "υποδομές πρόληψης φυσικών καταστροφών".

Επίσης, στο πλαίσιο των συνολικών δράσεων για την αντιδιαβρωτική και αντιπλημμυρική προστασία της πληγείσας περιοχής, προετοιμάζεται η κατασκευή υποδομών πρόληψης φυσικών καταστροφών, όπως είναι η κατασκευή 20 μεγαλύτερων φραγμάτων από τεχνητά συρματοκιβώτια σε ρέματα της πληγείσας περιοχής ...

Είναι μόδα που κρατάει χρόνια, η μόδα των συρματοκιβωτίων (πιο γνωστά ως σαρζανέτ ή gabions). Εικαζόμενη "πανάκεια" που εφαρμόζεται σε κυματοθραύστες λιμανιών, σε προστατευτικές δομές αγωγών μέχρι σε διευθετήσεις ρεμάτων και προστασία πρανών. Πάντα όμως με μία υπερβολή που τελικά τα μετατρέπει από προστατευτικό μέσο σε απειλή.

Όλες οι κανονικές μέθοδοι που εφαρμόζονται επί χρόνια για την προστασία περιοχών που απειλούνται από διάβρωση, λόγω πυρκαγιάς ή από άλλες αιτίες, είναι σε κάποιο μέρος τους, ήπιες μέθοδοι. Χρησιμοποιούν υλικά που ακόμα και αν δεν προέρχονται από τον ίδιο τόπο, είναι φιλικά και ως προς την επίδραση τους στο τοπίο της πληγείσας περιοχής αλλά και στο περιβάλλον το οποίο προστατεύουν.

Προστασία σε συνεννόηση και συνεργασία με τη φύση

Τα gabions, αντίθετα, είναι ξένα προς το περιβάλλον στο οποίο εγκαθίστανται. Λειτουργούν ως οικολογικές ασυνέχειες τόσο λόγω του όγκου τους όσο και λόγω του ότι διαμορφώνουν νέα κατάσταση στην περιοχή που αναρρώνει από την καταστροφή. Η σταθερότητα της "νέας κατάστασης", της νέας ισορροπίας που δημιουργείται, είναι εξαιρετικά αμφισβητούμενη αφού μετά την έλευση κάποιων ετών, τα συρματοκιβώτια διαλύονται και αυτό που μένει είναι ασταθείς όγκοι από πέτρες που καταρρέουν και γεμίζουν τις άλλοτε χωμάτινες αλλά σταθερότατες επί σειρά αιώνων, κοίτες των ρεμάτων.

Κακή χρήση (και αναιτιολόγητη) συρματοκιβωτίων

Η επιπόλαια θεώρηση λέει πως αφού τα συρματοκιβώτια είναι όγκοι από φυσικά υλικά είναι και "οικολογικά" (σολοικισμός, ει μη γλωσσική και επιστημονική βαρβαρότητα). Στον κοινό νου αυτό φαντάζει θεμιτό και μάλιστα προτιμητέο σε κάθε περίπτωση αντιπλημμυρικών και αντιδιαβρωτικών έργων. Ο κοινός νους, όπως και ο νους ενός μηχανικού που παρατύπως και καταχρηστικά εκτελεί υδραυλικά έργα αστικού τύπου σε δάση, δεν μπορεί να αντιληφθεί τι σημαίνει αποκατάσταση οικοσυστήματος, αποκατάσταση δάσους, αποκατάσταση διαταραγμένου τόπου. Η έννοια "τόπος" για τους παραπάνω είναι στατική, είναι φωτογραφία μίας στιγμής. Δεν αντιλαμβάνονται πως η διάσταση χρόνος περνάει πάνω από τον "τόπο" ο οποίος εκτός από τη μορφολογία που νομίζουν πως πάνε να αποκαταστήσουν, διαθέτει και μία "φυσιολογία" σαν ένας και αδιαίρετος ζωντανός οργανισμός. Με την εμφύτευση του gabion, του τοίχου με τα συρματοκιβώτια, αφαιρούν τα ζωντανά όργανα ενός τόπου για να του βάλουν τεχνητά. Φτιάχνουν ένα ακόμα πιο διαταραγμένο τόπο, σαν καινούργιοι δόκτορες Φρανκεστάιν.

Που είναι απαραίτητα τα συρματοκιβώτια τελικά;

Τα συρματοκιβώτια μπορούν να είναι και απαραίτητα, σε κάποιες περιπτώσεις. Στα μεγάλα έργα υποδομής (αυτοκινητόδρομοι, μεγάλα λιμενικά, αεροδρόμια κ.ά.) όπου πρέπει άμεσα το έργο να προστατευτεί από ενδεχόμενο κίνδυνο, που μπορεί να εμφανιστεί σε σύντομο χρονικό διάστημα και πιθανόν και λόγω της κατασκευής του ίδιου του έργου. Εκεί, η προϋπάρχουσα ισορροπία διαταράχθηκε από το ίδιο το έργο και οι δομές συρματοκιβωτίων αποτελούν έναν (προσωρινό) μανδύα προστασίας. Η αληθινή προστασία θα έρθει αργότερα, εφόσον το κάθε έργο ενσωματωθεί τελικά στο πολύπλοκο πλέγμα μηχανικών και οικολογικών ισορροπιών του τόπου μέσα στον οποίο εντοπίζεται. Η προσαρμογή αυτή μπορεί να προκαλέσει και φθορά σε κάποια έργα αλλά αυτό είναι θέμα του "έξυπνου σχεδιασμού" που δεν πρέπει να επαναλάβει τα ίδια λάθη αποκαθιστώντας την προηγούμενη κατάσταση, αλλά επινοώντας μία νέα, προσαρμοσμένη στις κρατούσες συνθήκες, αποκατάσταση. Η φύση άλλωστε δείχνει και τον σωστό τρόπο. Αρκεί να την ακούσει ο μελετητής και να μη φερθεί ως ηλίθιος επιμένοντας στη δική του, την αποδεδειγμένα στην πράξη ως λάθος, άποψη.

Στα μεγάλα έργα η χρήση τους είναι σχεδόν αναπόφευκτη

Στην περίπτωση λοιπόν που δεν έχουμε να κάνουμε με κατασκευή μεγάλων έργων υποδομής, η χρήση συρματοκιβωτίων (gabions) στο βαθμό που γίνεται στη χώρα μας, είναι ένα μεγάλο λάθος. Πιο πολύ λάθος είναι στην επιχείρηση αποκατάστασης πληγεισών από πυρκαγιά περιοχών. Τερατώδες λάθος είναι και στην περίπτωση που γεμίζουν τα ρέματα της χώρας θεωρώντας πως έτσι τα προστατεύουν. Μάλλον ως τελευταία λύση έπρεπε να θεωρούνται και όχι ως πρώτη και μοναδική.

Gabions για να πατήσει ο δρόμος. Παρά τα χρόνια, η βλάστηση δεν αναπτύχθηκε
ποτέ πάνω τους, ενώ τα gabions γεράσανε και είναι ετοιμόρροπα.
Ποταμός Βαλανάρης, Πικέρμι-Ντράφι 2015

Μία απάντηση στο ερώτημα "γιατί όπου και να κοιτάξουμε σε αντιπλημμυρικά έργα μετά από φωτιά θα δούμε συρματοκιβώτια και τσιμεντένιους αναβαθμούς;" μας δίνει —εμμέσως— το άρθρο του ΑΠΕ-ΜΠΕ. Γράφει:

"το υπουργείο επισημαίνει ότι μέσα σε 40 ημέρες εκδόθηκε η σχετική εγκύκλιος του ΥΠΕΝ, εκπονήθηκαν οι μελέτες από τα στελέχη των αρμόδιων δημόσιων υπηρεσιών, ελέγχθηκαν και εγκρίθηκαν αρμοδίως, έγιναν οι απαραίτητες αιτήσεις και τα τεχνικά δελτία της Περιφέρειας Αττικής και εγκρίθηκαν από το υπουργείο Οικονομίας, ωρίμασε η εκτέλεση των έργων και η διαδικασία συμβάσεων για τα απαραίτητα έργα."

Αυτό το "εκπονήθηκαν οι μελέτες σε σύντομο χρονικό διάστημα" μυρίζει copy paste προηγούμενης μελέτης. Αυτό είναι πολύ συνηθισμένο, ειδικά στις επείγουσες μελέτες. Είναι πολύ πιθανό να είναι αυτός ο μηχανισμός (και ο λόγος συνάμα) για την αναπαραγωγή των ίδιων προτάσεων στις μελέτες.

Η συνεχής αναπαραγωγή των ίδιων προτάσεων, δημιούργησε μία μακάβρια "μόδα" που επιβάλει ως μόνη απάντηση στα προβλήματα που δημιουργούν οι (πιθανές ή απίθανες αλλά πάντα ανθρωποκεντρικά προσδιορισμένες) πλημμύρες, μία άλλη πλημμύρα από συρματοκιβώτια. Μία πλημμύρα που πνίγει τελικά τα ρέματα αλλά και το φυσικό περιβάλλον της χώρας.

Αναβαθμός στο Λυκόρεμα Πεντέλης. Προφανώς υπερδιαστασιολογημένος
στέκει εγκάρσια στο ρέμα. Μόνος αυτός, δίχως έργα προστασίας της λεκάνης.

Τσιμεντένιος αναβαθμός. Καλλίσια Πεντέλης. Η εναλλακτική των συρματοκιβωτίων
σε μία θεωρία που βλέπει το ρέμα ως αγωγό νερού και μόνο.

Θα ήταν καλό για αρχή στην λύση του προβλήματος να ξεκινήσουν οι μελετητές να ταυτοποιούν το κάθε ρέμα ως φυσική και ολοκληρωμένη οντότητα, που διαθέτει ιδιαίτερη μορφολογία και μοναδική οικολογία. Το ίδιο και για τις υπό αποκατάσταση επιφάνειες. Να ξεκινούν οι μελέτες από την αναγνώριση των μορφολογικών, αλλά κυρίως των λειτουργικών και οικολογικών χαρακτηριστικών τους. Τότε, η σχεδιαζόμενη αποκατάσταση θα είναι σοβαρή, αποτελεσματική και περιβαλλοντικά ισορροπημένη και επιτυχής, αφού θα ξεκινάει από μία ολοκληρωμένη μελέτη που θα εστιάζει ακριβώς πάνω στο μοναδικό αντικείμενο της.

---

Επιπλέον πληροφορίες και εικόνες για μία κλασική περίπτωση άμετρης παρέμβασης με (πολύ πιθανό) στόχο το οικονομικό όφελος, μπορείτε να βρείτε και στο blog της ΓΕΩΜΥΘΙΚΗΣ στην ανάρτηση "Ποταμός Βαλανάρης Πεντέλης. Η τοπογραφία, οι πηγές, η πορεία και οι καταρράκτες του ποταμού της «Ακρόπολης της Παλαιοντολογίας»". Προσοχή στην ενότητα "Στάση 7: Τα τσιμεντένια φράγματα".

Πηγή: Καμένη Γη