«...οι Ελληνες πρέπει να εγκαταλείψουν τη μεγαλομανία τους και να αναγνωρίσουν στους Μακεδόνες το δικαίωμα συνύπαρξης στην Μακεδονία.»

Η διαμόρφωση της εθνικής συνείδησης στα σύγχρονα έθνη συντελείται από τα τέλη του 18ου μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα. Μέσα από βίαιες, συνήθως, κοινωνικές διεργασίες (εξεγέρσεις και επαναστάσεις) οι λαοί αυτοπροσδιορίζονται εθνικά, διεκδικώντας τη γλώσσα τους, τη θρησκεία τους και την ιστορία τους.

Σημαίνοντα ρόλο στη διαμόρφωση της εθνικής συνείδησης έχουν οι ντόπιοι διανοούμενοι. Το δοκίμιο Μακεδονικές υποθέσεις του καθηγητή Κρίστε Πέτκοφ Μισίρκωφ (1874-1926) γράφεται στην αυγή του 20ου αιώνα και αποτελεί το κείμενο στο οποίο στηρίζει την ύπαρξή της η Δημοκρατία της Μακεδονίας. Ο Κρίστε Μισίρκωφ είναι για τη γειτονική Δημοκρατία ό,τι ο Ρήγας Βελεστινλής για το ελληνικό έθνος. Είναι ο άνθρωπος που μελέτησε τη γλώσσα, την ιστορία, τα ήθη και τα έθιμα των συμπατριωτών του και αποφάνθηκε πως οι Μακεδόνες είναι διαφορετικοί από τους Βαλκάνιους γείτονές τους.

Παραθέτουμε ένα μικρό χαρακτηριστικό απόσπασμα του δοκιμίου που γράφτηκε το 1903...

Κρίστε Μισίρκωφ, 1903, Za makedonckite raboti
(Μακεδονικές υποθέσεις, Εκδόσεις Πετσίβα, σελ. 55-56)