Το παράλογο του AntiNero

Το Πρόγραμμα Antinero[1], που εφαρμόζεται ως απάντηση στις συχνές δασικές φωτιές στην Ελλάδα, παρουσιάζεται από την κυβέρνηση ως ο κύριος τρόπος πρόληψης και προστασίας των δασών. Ωστόσο, το πρόγραμμα έχει προκαλέσει σοβαρές ανησυχίες και κριτική[2] από ειδικούς για τα δάση, περιβαλλοντολόγους και την επιστημονική κοινότητα για τις επιπτώσεις του στο περιβάλλον.

Αν και στοχεύει στην προστασία από τις φωτιές μέσω καθαρισμού των ξερών κλαδιών και φύλλων, το πρόγραμμα δεν προσαρμόζεται στις τοπικές ανάγκες κάθε περιοχής. Αντί να αποδεικνύεται αποτελεσματικό στην πρόληψη των πυρκαγιών, οι επεμβάσεις του φαίνεται να οδηγούν σε επιπλέον καταστροφή του περιβάλλοντος και σε μείωση των διαφορετικών ειδών φυτών και ζώων, χωρίς πραγματικό όφελος για την πρόληψη των πυρκαγιών. Η αφαίρεση ξύλων και φυτών που παίζουν σημαντικό ρόλο στη διατήρηση της φυσικής ισορροπίας γίνεται με γρήγορους ρυθμούς, κάτι που χειροτερεύει την κατάσταση των δασών και απειλεί τις φυσικές διαδικασίες. Σε πολλές περιπτώσεις, οι μεγάλες επεμβάσεις του Antinero έχουν αφαιρέσει από τα δάση καταφύγια για τα ζώα, αυξάνοντας παράλληλα την πιθανότητα πλημμυρών.

Ανεπαρκής έλεγχος για το περιβάλλον

Το πρόγραμμα δεν περνάει από τους απαραίτητους ελέγχους για το περιβάλλον και δεν εφαρμόζεται σωστή εκτίμηση των επιπτώσεων, όπως απαιτεί η ευρωπαϊκή νομοθεσία για έργα με μεγάλες επιπτώσεις σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Οδηγία 42/2001 και τους ελληνικούς νόμους. Ειδικά για προστατευόμενες περιοχές, ο νόμος απαιτεί προηγούμενη εκτίμηση των επιπτώσεων στο περιβάλλον, την οποία το Antinero παρακάμπτει, καταλήγοντας να αντιμετωπίζει όλα τα δάση της χώρας με τον ίδιο τρόπο, αγνοώντας τις τοπικές διαφορές σε κλίμα, τοπίο και είδη φυτών και ζώων.

Καταστροφή του περιβάλλοντος

Το πρόγραμμα εφαρμόζει τα ίδια κριτήρια σε διαφορετικά είδη δασών, χωρίς να λαμβάνει υπόψη τις κλιματικές και γεωγραφικές ιδιαιτερότητες της Ελλάδας, κάτι που οδηγεί στην καταστροφή σημαντικών φυτών (π.χ. ξύλα, θάμνοι) που είναι απαραίτητα για τη φυσική ισορροπία.

Επιπτώσεις στη φύση

Η απομάκρυνση των φυτών καταστρέφει τα μέρη όπου ζουν τα άγρια ζώα και αυξάνει τον κίνδυνο πλημμυρών. Το πρόγραμμα φαίνεται, επίσης, να βλάπτει τα δέντρα με τραυματισμούς και ξήρανση, επειδή χάνουν τη φυσική τους προστασία και αναπτύσσονται βλαβερά έντομα.

Αποτυχία πρόληψης φωτιών

Παρά τις προσπάθειες, το πρόγραμμα δεν αποδεικνύεται αποτελεσματικό στο να σταματά τις δασικές φωτιές, κάτι που αυξάνει τις αμφιβολίες για το αν είναι πραγματικά αναγκαίο και χρήσιμο.

Πώς λειτουργούν τα δάση

Το Πρόγραμμα Antinero (ΑΔΑ 6Β0ΦΗ-ΤΟ1, Παράρτημα Ι) ορίζει ότι όσοι το εφαρμόζουν πρέπει να τηρούν τους ελληνικούς και ευρωπαϊκούς νόμους κατά την εκτέλεσή του. Ωστόσο, καταγγελίες, όπως αυτές από την Οικολογική Κίνηση Πάτρας, αποκαλύπτουν παραβιάσεις – μεγάλη αποψίλωση και καταστροφή δασικών φυτών σε προστατευόμενες περιοχές του δικτύου Natura, παρά τις υποδείξεις του Συμβουλίου της Επικρατείας με την απόφαση 1984/2017. Το ΣτΕ είχε τονίσει την ανάγκη για περιορισμένες επεμβάσεις με βάση ειδικές μελέτες για το περιβάλλον, αλλά οι κανόνες του Antinero αγνοούν τέτοιες αρχές, προκαλώντας σοβαρές ζημιές στη φυσική ανανέωση και την ισορροπία αυτών των περιοχών.

Η σημασία των μικρών φυτών και της βλάστησης στα δάση

Τα φυτά του δάσους, συμπεριλαμβανομένων των μικρότερων που φυτρώνουν κάτω από τα δέντρα, θεωρούνται πολύ σημαντικά για τη διατήρηση της φυσικής ισορροπίας, προσφέροντας πολύτιμες λειτουργίες για το περιβάλλον. Σύμφωνα με τον ειδικό για τα δάση Σπύρο Ντάφη, τα μικρά φυτά λειτουργούν ως φυσικό εργαστήριο, βοηθώντας στη ροή ενέργειας και την ανακύκλωση των θρεπτικών συστατικών. Παρά ταύτα, το Antinero προωθεί μαζική απομάκρυνση των φυτών χωρίς επιστημονικές μελέτες, δημιουργώντας κινδύνους, όπως διάβρωση του εδάφους και απώλεια διαφορετικών ειδών. Καθώς αφαιρούνται τα φυτά, το δάσος χάνει τη φυσική του δομή και δυνατότητα ανανέωσης, εκθέτοντας κοντινές περιοχές σε κινδύνους, όπως πλημμύρες.

Ίδια αντιμετώπιση για όλα τα δάση

Το Antinero εφαρμόζεται με τον ίδιο τρόπο σε διαφορετικά δάση της χώρας, παρά τις κλιματικές και γεωγραφικές διαφορές που διαμορφώνουν τα δασικά οικοσυστήματα. Λείπουν ειδικές μελέτες για το περιβάλλον που να λαμβάνουν υπόψη τα ιδιαίτερα είδη φυτών και ζώων και τις ανάγκες κάθε περιοχής, κάτι που πάει ενάντια στις αρχές της σωστής διαχείρισης των δασών και της προστασίας του περιβάλλοντος.

Ποιος φταίει

Ο μονόπλευρος τρόπος εφαρμογής του Antinero μπορεί να οδηγήσει σε πολιτικές, πειθαρχικές και ποινικές ευθύνες, αφού παραβιάζονται βασικές αρχές για το περιβάλλον, καθώς και οι νόμοι. Επειδή χρησιμοποιούνται ευρωπαϊκά χρήματα, παραβιάζεται και η ευρωπαϊκή νομοθεσία για το περιβάλλον, θέτοντας επιπλέον ζητήματα διαφάνειας και υπευθυνότητας από τους αρμόδιους φορείς.

Επίβλεψη και έλεγχος

Η εφαρμογή του Προγράμματος Antinero στα δάση απαιτεί συνεχή παρακολούθηση από δασικούς υπαλλήλους, καθώς αφορά εργασίες που μπορούν να επηρεάσουν τη δομή και υγεία των δασών. Ωστόσο, οι καθαρισμοί και αποψιλώσεις γίνονται από εργολάβους με πλημελή επίβλεψη, κυρίως επειδή οι δασικές υπηρεσίες δεν έχουν αρκετό προσωπικό. Συχνά, τα συνεργεία που δουλεύουν δεν έχουν γνώσεις για τα δάση και το περιβάλλον, κάτι που οδηγεί σε σημαντική υποβάθμιση των διαφορετικών ειδών φυτών και ζώων στα δάση.

Αντιφάσεις και δικαιολογίες

Παρόλο που το Antinero παρουσιάζεται ως πρόγραμμα που προστατεύει το περιβάλλον και βοηθά στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, στην πραγματικότητα οδηγεί σε καταστροφή των φυσικών πόρων, υποβαθμίζοντας τα δάση. Το πρόγραμμα, αντί να προωθεί τη σωστή διαχείριση, εντάχθηκε λανθασμένα στο Εθνικό Σχέδιο Αναδάσωσης και δεν περιλαμβάνει δράσεις φύτευσης νέων δέντρων.

Πού πάνε τα χρήματα

Το Antinero χρηματοδοτείται με χρήματα που αρχικά προορίζονταν για φύτευση νέων δέντρων, χωρίς σαφή εξήγηση, κάτι που δημιουργεί νομικά προβλήματα. Μάλιστα, χρήματα που προορίζονταν για την αναβάθμιση κτηρίων έχουν διοχετευθεί μέσω του Antinero, κάτι που θέτει υπό αμφισβήτηση τη διαχείριση των χρημάτων.

Αποτυχία και καταστροφή του περιβάλλοντος

Το πρόγραμμα δεν προσφέρει αρκετή προστασία από τις φωτιές, όπως φαίνεται από την καταστροφή στην Αττική, όπου περιοχές που είχαν καθαριστεί κάηκαν εντελώς. Η μεγάλη επέμβαση των μηχανημάτων καταστρέφει το φυσικό τοπίο και προκαλεί μόνιμες ζημιές στα δάση, δημιουργώντας ένα γυμνό περιβάλλον που δεν μοιάζει με δάσος.

Η χειρότερη σχέση με τη φύση – Η εκμετάλλευση

Το Antinero δείχνει μια αντίληψη εκμετάλλευσης για το δάσος, το οποίο χρησιμοποιείται από εργολάβους για αποκόμιση κερδών, αντίθετα με την υποχρέωση που ορίζει το Σύνταγμα για προστασία των δασών ως εθνικού πλούτου. Η εφαρμογή του προγράμματος, με απευθείας αναθέσεις χωρίς έλεγχο υπονομεύει τη βιώσιμη ανάπτυξη και οδηγεί σε μακροχρόνιες περιβαλλοντικές και οικολογικές απώλειες.

---

[1] https://tinyurl.com/bdeev4wy, της Πένης Χαλάτση (8/11/2024), Το πρόγραμμα AntiNero I, II και III, με συνολική χρηματοδότηση 415,1 εκατ. ευρώ από το Ταμείο Ανάκαμψης και τον τακτικό προϋπολογισμό, έχει σαν στόχο την πρόληψη και προστασία των δασών, κυρίως μέσω της δημιουργίας μικτών αντιπυρικών ζωνών που επιβραδύνουν και περιορίζουν τη διάδοση πυρκαγιών. Έχει ήδη καλυφθεί το 15% των δασικών συστημάτων, με στόχο να φτάσει στο 1/3 έως το 2025. Το πρόγραμμα δεν εξαλείφει τον κίνδυνο πυρκαγιών, αλλά καλύπτει πολυετή κενά στη δασική διαχείριση.

Ο σχεδιασμός επικεντρώθηκε σε συνδυαστικές αντιπυρικές ζώνες, με δασικούς δρόμους και γυμνές ζώνες γύρω από επικίνδυνους οικισμούς, για την καλύτερη επέμβαση των δυνάμεων πυρόσβεσης. Παράλληλα, προγραμματίζεται η επέκταση της χρηματοδότησης μετά το 2025 για έργα πρόληψης, αναγέννησης καμένων περιοχών και αντιπλημμυρικής προστασίας.

[2] Το άρθρο βασίζεται στην εισήγηση της Σοφίας Παυλάκη (δικηγόρου και ειδικής στη δασική και περιβαλλοντική πολιτική) σε επιστημονική ημερίδα που διοργάνωσε το Επιμελητήριο Περιβάλλοντος & Βιωσιμότητας στον Δικηγορικό Σύλλογο Αθηνών στις 7/10/2024.

Πηγή: Πεντέλη Πόλη Πρότυπο