Χαζεύοντας το πύρινο μέτωπο να προελαύνει

Του Κώστα Ζαχαριάδη*

Η αντιπυρική περίοδος, που ξεκίνησε την 1η Μαΐου και ολοκληρώνεται την 31η Οκτωβρίου, βρίσκει τον κρατικό μηχανισμό που ασχολείται με την προστασία του φυσικού πλούτου για άλλη μια φορά απροετοίμαστο. Το φετινό καλοκαίρι θα είναι οικονομικά και περιβαλλοντικά δύσκολο. Η κατάρρευση του κρατικού μηχανισμού εξ αιτίας της υποχρηματοδότησης, της αρτηριοσκληρωτικής και γραφειοκρατικής διοίκησης δεν αφήνει περιθώρια αισιοδοξίας. Σε συνθήκες κρίσης η προστασία των περιβαλλοντικών πόρων και αγαθών είναι επιτακτική ανάγκη. Η συσσωρευμένη βιομάζα στα δάση μας φέτος, τα έχει μετατρέψει σε εν δυνάμει πυριτιδαποθήκες. Τα δάση μας, κατά πλειοψηφία χωρίς διαχειριστικά σχέδια, χωρίς καθαρισμούς δασικών δρόμων – οδικών δικτύων – αντιπυρικών ζωνών, λόγω της ελλιπούς χρηματοδότησης από τις συναρμόδιες υπηρεσίες, μαζί με τις τεράστιες ελλείψεις στο Πυροσβεστικό Σώμα, είναι ουσιαστικά απροστάτευτα.

Ποιος βάζει τις φωτιές σε αυτή τη χώρα;

Δύσκολη απάντηση και οι μονοσήμαντες απαντήσεις μπορεί να είναι και επικίνδυνες… Οι πυρομανείς, όσοι καίνε ξερόχορτα από άγνοια, ο εξ ανατολών «εχθρός» της χώρας, μυστικοί πράκτορες, καταπατητές, φιγουράρουν πάντα ως σε τίτλους εφημερίδων και site μετά από μεγάλες καταστροφές. Μπορεί, εν μέρει να είναι σωστές, μπορεί να είναι και απολύτως λάθος.

Υπάρχουν δύο αντικειμενικά δεδομένα στο δασικό οικοσύστημα της χώρας μας που ευνοούν την εμφάνιση των δασικών πυρκαγιών. Η πυρόφιλη βλάστηση και οι άνεμοι σε συνδυασμό με τις υψηλές θερμοκρασίες, όμως, το μέγεθος των καταστροφών εξαρτάται σε σημαντικό βαθμό από τις εφαρμοζόμενες πολιτικές. Στη δασοπροστασία η πρόληψη επιβάλλεται να έχει κυρίαρχη θέση. Πρόληψη δεν είναι μόνο τα διαχειριστικού χαρακτήρα μέτρα, αλλά κυρίως τα νομικού χαρακτήρα μέτρα που οφείλουν να ορίζουν το νομοθετικό πλαίσιο προστασίας των δασών και η εφαρμογή των νόμων να μην αφήνει περιθώρια για παρερμηνείες και να μην κλείνει το μάτι στους καταπατητές. Στην Ελλάδα, έχουμε μια πικρή παράδοση, πολλών δεκαετιών θεσμικής ομίχλης που ευνοεί την παραβατικότητα και εμμέσως τις δασικές πυρκαγιές. Σύμφωνα με ενημέρωση στην Επιτροπή Περιβάλλοντος της Βουλής, ο αριθμός των δασικών πυρκαγιών με βάση στατιστικά στοιχεία, είναι περίπου 10.000 πυρκαγιές το χρόνο, που σημαίνει κατά μέσο όρο γύρω στα 540.000 στρέμματα καμένες εκτάσεις.

Κατώτεροι των περιστάσεων

Για άλλη μια χρονιά ο κρατικός μηχανισμός είναι ανέτοιμος να ανταποκριθεί στις ανάγκες προστασίας πυρόσβεσης. Ελλείψεις στα εναέρια μέσα πυρόσβεσης, στη συντήρηση των πυροσβεστικών οχημάτων και του εξοπλισμού γενικότερα, η διαχρονική υποστελέχωση του Πυροσβεστικού Σώματος, η μη αξιοποίηση του εθελοντικού δυναμικού, η υποβάθμιση του ρόλου της τοπικής αυτοδιοίκησης στην προστασία των αστικών δασών και ο κατάλογός δεν έχει τέλος…

Ενδεικτικά:

• Άγνωστος παραμένει ο βαθμός ετοιμότητας του στόλου των εικοσιένα Canadair.
• Τα μισθωμένα ελικόπτερα είναι μηδέν από τα δώδεκα κατ έτος που υπήρχαν τα προηγούμενα χρόνια.
• Τα υδροφόρα οχήματα είναι διαθέσιμα στο 70%, με ένα μέρος από αυτά γερασμένα και κοστοβόρα, ενώ εκτός λειτουργίας βρίσκεται το 20%. Παρουσιάζονται μειωμένες τουλάχιστον κατά 40% οι δαπάνες για συντήρηση οχημάτων σε σχέση με το 2012.
• Προβληματική είναι επίσης η προμήθεια ελαστικών των πυροσβεστικών οχημάτων.
• Οι πιστώσεις για τη δασοπροστασία έχουν μειωθεί κατά 15% σε σχέση με το 2012 και 40% σε σχέση με το 2009.

Πρόληψη, έγκαιρη επέμβαση, καταστολή

Δεκάδες σύγχρονα παραδείγματα καταστροφών κραυγάζουν ότι όσο και αν αναπτυχθούν οι τεχνολογίες αντιμετώπισης των καταστροφών μετά την εκδήλωσή τους, η πρόληψή τους αποτελεί πάντοτε την καλύτερη στρατηγική. Κανείς πλέον δεν δικαιολογείται να αμφιβάλλει ή να έχει αυταπάτες. Τα τελευταία χρόνια κρίθηκε μια καταστροφική δασική πολιτική, που έβλεπε τα δάση ως οικόπεδα και όχι ως μια φυσική κληρονομιά, που χρήζει προστασίας. Κρίθηκε και απέτυχε ένα προβληματικό μοντέλο δασοπυρόσβεσης το οποίο στηρίζεται μόνο σε εναέρια μέσα, δεν έχει επιστημονική βάση, δεν έχει σχέδια αντιμετώπισης των κινδύνων, δεν αξιοποιεί τη Δασική Υπηρεσία, δεν χρησιμοποιεί χάρτες. Κρίθηκε και απέτυχε παταγωδώς, ένας μηχανισμός αντιμετώπισης έκτακτων αναγκών.

Η λιτότητα που «καίει»

Το WWF που παρακολουθεί για χρόνια τη περιβαλλοντική–κοινωνική επίπτωση των μέτρων που επιβάλλονται από το ΔΝΤ σε κράτη που τίθενται υπό καθεστώς επιτήρησης, έχει διαπιστώσει ότι οι αλλαγές που επιβάλλονται προκαλούν «διάχυτη και καταστροφική αποδυνάμωση και διάλυση κυβερνητικών θεσμών, διακινδυνεύουν την κοινωνική σταθερότητα και αποδυναμώνουν την περιβαλλοντική βιωσιμότητα».

Κανείς δεν μπορεί να αισιοδοξεί όταν ακόμα και σήμερα δεν έχει προχωρήσει ο έλεγχος ανεξέλεγκτων χωματερών, όταν απουσιάζει κάθε είδους μέριμνα για το δίκτυο της Δ.Ε.Η., η συντήρηση του οποίου φαίνεται να είναι πλημμελής σε σχέση με το παρελθόν. Τα δύο παραπάνω χαρακτηριστικά παραδείγματα δείχνουν την παντελή απουσία πολιτικής βούλησης για τα στοιχειώδη, την ανοργανωσιά και την γραφειοκρατική κατάρρευση ενός ολόκληρου μοντέλου αντιμετώπισης φαινόμενων που κάθε χρόνο αντιμετωπίζουμε στη χώρα μας εδώ και δεκαετίες.

Γιατί, στρατηγική μιας Πολιτείας δεν μπορεί να αποτελούν οι δεήσεις και τα ευχολόγια με τον ευσεβή πόθο, ότι δεν θα πάρουν φωτιά τα δάση, αλλά η εκπόνηση σχεδίων και η κατάλληλη προετοιμασία για την πρόληψη, την έγκαιρη και αποτελεσματική κατάσβεση των πυρκαγιών που νομοτελειακά θα απειλήσουν και φέτος το συγκριτικό πλεονέκτημα της χώρας, το φυσικό της περιβάλλον.

Όπως επισημαίνει το WWF Ελλάς, «με την οικονομική κρίση να δοκιμάζει τα όρια ενός ήδη προβληματικού συστήματος, ο μηχανισμός δασοπροστασίας παρουσιάζεται ξεγυμνωμένος, παρότι βαδίζουμε προς το τέλος του δεύτερου μήνα της αντιπυρικής περιόδου».

Η δημιουργία Ενιαίου Φορέα Δασοπροστασίας, η θεσμοθέτηση συγκεκριμένων ρυθμίσεων για τις καμένες περιοχές, οι οποίες πρέπει όχι μόνο άμεσα να ανακηρύσσονται όλες αναδασωτέες αλλά και να προστατεύονται αυστηρά για να καταστεί εφικτή η αναγέννηση τους, η ενίσχυση και προώθηση του εθελοντισμού με ταυτόχρονη περιβαλλοντική στροφή του εκπαιδευτικού συστήματος και η σαφής οριοθέτηση – απόλυτη προστασία του δασικού χαρακτήρα εδαφών, θα έδειχνε την βούληση μιας οργανωμένης πολιτείας να αντιμετωπίσει το πρόβλημα και να σταματήσει να φλερτάρει με τα οργανωμένα συμφέροντα μικρών και μεγάλων καταπατητών.

Το καλοκαίρι του 2012, η Χίος έγινε παγκοσμίως γνωστή για την ολοκληρωτική καταστροφή που υπέστη εξ αιτίας της πυρκαγιάς. Αμέσως μετά την καταστροφή, οι ανευθυνουπεύθυνοι συνωστίζονταν στα τηλεοπτικά πάνελ και αράδιαζαν σειρά μέτρων και προτάσεων για να μην επαναληφθεί το δράμα του 2012 σε άλλες περιοχές της χώρας. Τι έχει γίνει ένα χρόνο μετά; Τι διδαχτήκαμε ως πολιτεία και ως μηχανισμός πυροπροστασίας από την Χίο του 2012, από την Πάρνηθα του 2009, από την Πεντέλη παλαιότερα;

Οι ήρωες που δίνουν μάχη με τις φλόγες

Οι πυροσβέστες συνεχίζουν να πράττουν το καθήκον τους, με αυταπάρνηση, προσήλωση στο καθήκον και επαγγελματισμό. Πληττόμενοι όμως και αυτοί από την οικονομική κρίση ο βαθμός της αποτελεσματικότητάς τους, θα εξαρτάται από το αν η Πολιτεία κάνει το δικό της καθήκον, δηλαδή να εξοπλίσει, θωρακίσει και εξασφαλίσει τα απαραίτητα στο Πυροσβεστικό Σώμα.

Δυστυχώς οι διαχειριστές της κρίσης σε τούτη τη χώρα, πίσω από τον Πυροσβέστη, βλέπουν τον άνθρωπο–εργαζόμενο σαν λογιστικό νούμερο, άθροισμα στο δημόσιο χρέος και στο έλλειμμα του προϋπολογισμού. Ο Πυροσβέστης πλέον δίνει διπλή μάχη, απέναντι στις αδηφάγες φλόγες που καλείται να σβήσει, αλλά και στη πυρκαγιά της καθημερινότητας που ελέω μνημονίου, καίει πολλές φορές τη ζωή του.

*Ο Κώστας Ζαχαριάδης είναι βιολόγος με μεταπτυχιακό «Περιβάλλον και Δημόσια Υγεία», μέλος της Κ.Ε. του ΣΥΡΙΖΑ ΕΚΜ

πηγή: Κώστας Ζαχαριάδης