Η Ελλάδα δεν έχει ιστορία και πολιτισμό (και ευτυχώς)

του Άκη Γαβριηλίδη

Μετά την οριστική έγκριση της συμφωνίας των Πρεσπών, διαπιστώνω ότι πολλοί συμπολίτες μας είναι συγχυσμένοι, αποπροσανατολισμένοι και ενοχλημένοι. Ενίοτε και οργισμένοι. Παρουσιάζουν όλα τα συμπτώματα ενός ανθρώπου που αισθάνεται ότι του έκλεψαν την απόλαυση, που ξυπνά έκθετος σε μια ενδεχομενικότητα εκεί που νόμιζε ότι είχε κοιμηθεί αγκαλιά με την αναγκαιότητα. Κάποιοι εξωτερικεύουν αυτή την ένταση και το άγχος εκστομίζοντας –αλλά και υλοποιώντας- απειλές εις βάρος όσων θεωρούν υπευθύνους για αυτή την κλοπή, άλλοι απλώς διαβεβαιώνουν ότι μεσοπρόθεσμα φοβερά πράγματα πρόκειται να επακολουθήσουν «αντικειμενικά», χωρίς να εννοούν ότι θα τα επιφέρουν οι ίδιοι.

Επειδή είναι καλό να βοηθάμε τους συνανθρώπους μας όταν έχουν ανάγκη, από τη θέση αυτή σπεύδω να τους καθησυχάσω και να τους διαβεβαιώσω ότι καμία κλοπή και καμία απώλεια δεν συνέβη, ούτε πρόκειται να συμβεί στο μέλλον.

Ακούγοντας το λόγο του ίδιου του ασθενούς, βλέπουμε ότι, σε αυτόν, ως αντικείμενα της κλοπής –ή αδικαιολόγητης οικειοθελούς εκχώρησης- που φέρεται να έχει συμβεί ή να επίκειται, αναφέρονται η ιστορία, το όνομα και ο πολιτισμός.

Όπως όμως μπορεί να αντιληφθεί όποιος ηρεμήσει και σκεφτεί λίγο λογικά, η κλοπή νοείται για πράγματα τα οποία μόνο ένας μπορεί να κατέχει, και αυτά είναι που γεννούν τις μεγαλύτερες έριδες μεταξύ των ανθρώπων, όπως έλεγε και ο Σπινόζα. Ιδίως όταν τελούν σε καθεστώς σπάνης (ή σπάνιδος, για τους λάτρεις της τελειότερης γλώσσας).

Ούτε η ιστορία, ούτε ένα όνομα ανθρώπου ή συνόλου ανθρώπων, ούτε ο πολιτισμός μιας κοινωνίας είναι ενσώματα αντικείμενα. Είναι –ή αφορούν- ιδέες. Οι ιδέες ναι μεν έχουν υλική υπόσταση, πλην όμως παρουσιάζουν το εξής χαρακτηριστικό: όταν τις μοιραζόμαστε, πολλαπλασιάζονται, και δεν εξαντλούνται ποτέ.

Τα παγκόσμια αποθέματα νερού, ας πούμε, είναι πεπερασμένα. Εάν ο Α πάρει ένα μέρος τους, όλοι οι άλλοι χάνουν οριστικά αυτό το μέρος.

Οι ιδέες είναι άπειρες. Εάν εγώ έχω μία ιδέα και σου την μεταδώσω, εγώ εξακολουθώ να την έχω· την έχουμε και οι δύο (τρεις, …).

Αυτό δεν αποτελεί μόνο φιλοσοφικό αξίωμα: επιβεβαιώνεται κάθε μέρα στην πράξη. Ένα από τα καλύτερα παραδείγματα είναι ακριβώς αυτό με αφορμή το οποίο διατυπώνονται οι κινδυνολογίες και τα άγχη.

Εάν κανείς έχει κάποια επαφή με την πραγματική ζωή των ανθρώπων στη δημοκρατία της Μακεδονίας, (πρώην γδΜ και μέλλουσα δΒΜ), θα έχει διαπιστώσει ότι πράγματι αυτοί έχουν σε μεγάλο βαθμό τον πολιτισμό μας. Όχι επειδή μας τον «κλέψανε». Αλλά επειδή αυτόν είχαν από πάντα, ή τουλάχιστον από τότε που τον είχαμε κι εμείς. Εμείς δεν τον χάσαμε· τον ίδιο πολιτισμό που είχαμε, έχουμε και τώρα. Αν εξαιρέσουμε τη διαφορά στη γλώσσα, και εμείς και εκείνοι φοράμε τα ίδια ρούχα, ακούμε τις ίδιες παγκόσμιες και περίπου τις ίδιες τοπικές μουσικές, βλέπουμε ή/και γυρίζουμε τις ίδιες ταινίες και τηλεοπτικές σειρές, παίζουμε ή παρακολουθούμε τα ίδια αθλήματα, τρώμε και πίνουμε τα ίδια φαγητά, ποτά και αφεψήματα … Αυτό που αποκαλούμε συνήθως πολιτισμό συνίσταται σε αυτά ακριβώς τα στοιχεία. Σε όλα, η Ελλάδα και η πγδΜ/δΜ/μΔΒΜ βρίσκονται πολύ κοντά η μία με την άλλη, και σε κανένα δεν βρίσκεται καμία εκ των δύο κοντά στον αρχαίο μακεδονικό πολιτισμό. Εμείς αρεσκόμαστε να λέμε ότι μιλάμε παρόμοια γλώσσα με τους αρχαίους Μακεδόνες. Όπως και εκείνοι, ενίοτε. Αν όμως με κάποια μηχανή του χρόνου καταφέρναμε να φέρουμε στο σήμερα τον Αλέξανδρο τον Γ΄, (για να μη μιλήσουμε για τον Αλέξανδρο τον Α΄ ή τον Περδίκκα), αυτά που θα έλεγαν θα μας φαίνονταν κινέζικα, και στους μεν και στους δε.

Μπορεί κάποια απ’ τις δύο κοινωνίες να υιοθέτησε πρώτη κάποιο απ’ αυτά τα στοιχεία και η άλλη να ακολούθησε. Αλλά όταν το υιοθέτησε η δεύτερη, η πρώτη φυσικά δεν το έχασε. Πιθανότατα ούτε που το κατάλαβε. Οι πολιτισμοί δεν είναι σακιά με πατάτες για να τους κρύβουμε στο κελάρι. Κυκλοφορούν. Όταν ακινητήσουν, μαραζώνουν. Και άλλωστε ποτέ δεν υπήρξε κοινωνία ανθρώπινη που να είχε ξεμείνει από πολιτισμό και να χρειάστηκε να αφαιρέσει μερικά σακιά από του γείτονα.

Το ίδιο ισχύει για την ιστορία. Στην ελληνική κοινωνία, πολύ περισσότερο απ’ ό,τι σε άλλες, είναι βαθιά εμπεδωμένη η αντίληψη ότι η ιστορία ανήκει, έχει ιδιοκτήτες, και μόνοι δυνατοί ιδιοκτήτες είναι τα έθνη. Φυσικά, κάποια έθνη περισσότερο από άλλα.

Η ιστορία όμως, εξίσου όσο και οι πολιτισμοί, δεν είναι μπακλαβάς που παίρνει κάποιος ένα μαχαίρι και τον κόβει για να δώσει ένα κομμάτι στην Αγγλία, ένα στη Γαλλία, ένα στην Ιαπωνία κ.ο.κ. Είναι ένα κουβάρι από νήματα μπλεγμένα. Μπορεί μέχρι (όχι και τόσο) πρόσφατα κάτι τέτοιο να υπέβαλλε η χρήση της γενικής κτητικής στα εξώφυλλα των σχετικών βιβλίων: Ιστορία τηςΙταλίας, της Ρωσίας κ.ο.κ. Ωστόσο, η ιστορία υπήρχε πριν τα έθνη, υπάρχει παράλληλα και έξω απ’ αυτά, ή ανάμεσά τους, και θα συνεχίσει να υπάρχει μετά. Η ιστορία της αποικιοκρατίας, του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου, της ιατρικής, της αρχιτεκτονικής, του ροκ εν ρολ, του κινηματογράφου, της ναυσιπλοΐας δεν είναι κάποιου έθνους και κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι είναι «δικιά του», να διεκδικήσει αποκλειστικότητα.

Κανείς λοιπόν δεν έκλεψε κανέναν πολιτισμό και καμία ιστορία, και ούτε θα κλέψει. Μπορείτε να κοιμηθείτε ξανά ήσυχοι. Η μόνη αναγκαιότητα είναι η ενδεχομενικότητα, και πρέπει να μάθουμε να ζούμε με αυτήν.

Πηγή: Nomadic universality